در مسأله‏ى زنان آنچه که در درجه‏ى اول اهمیت قرار دارد، مسأله‏ى «خانواده» است؛ نقش زن به عنوان عضوى از خانواده. به نظر من از همه‏ى نقشهائى که زن میتواند ایفاء کند، این اهمیتش بیشتر است. البته بعضى‏ها اینطور حرفها را در همان نظر اول با شدت رد میکنند و میگویند آقا شما میخواهید زن را توى خانه اسیر کنید، محبوس کنید، از حضور در صحنه‏هاى زندگى و فعالیت باز بدارید؛ نه، به هیچ وجه قصد ما این نیست؛ اسلام هم این را نخواسته. اسلام وقتى که میگوید: «والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»،(1) یعنى مؤمنین و مؤمنات در حفظ مجموعه‏ى نظام اجتماعى و امر به معروف و نهى از منکر همه سهیم و شریکند؛ زن را استثناء نکرده. ما هم نمیتوانیم زن را استثناء کنیم. مسئولیت اداره‏ى جامعه‏ى اسلامى و پیشرفت جامعه‏ى اسلامى بر دوش همه است؛ بر دوش زن، بر دوش مرد؛ هر کدامى به نحوى بر حسب توانائى‏هاى خودشان. بحث سر این نیست که زن آیا میتواند مسئولیتى در بیرون از منزل داشته باشد یا نه - البته که میتواند، شکى در این نیست؛ نگاه اسلامى مطلقاً این را نفى نمیکند - بحث در این است که آیا زن حق دارد به خاطر همه‏ى چیزهاى مطلوب و جالب و شیرینى که در بیرون از محیط خانواده براى او ممکن است تصور شود، نقش خود را در خانواده از بین ببرد؟ نقش مادرى را، نقش همسرى را؟ حق دارد یا نه؟ ما روى این نقش تکیه میکنیم. من میگویم مهمترین نقشى که یک زن در هر سطحى از علم و سواد و معلومات و تحقیق و معنویت میتواند ایفاء کند، آن نقشى است که به عنوان یک مادر و به عنوان یک همسر میتواند ایفاء کند؛ این از همه‏ى کارهاى دیگر او مهمتر است؛ این، آن کارى است که غیر از زن، کس دیگرى نمیتواند آن را انجام دهد. گیرم این زن مسئولیت مهم دیگرى هم داشته باشد - داشته باشد - اما این مسئولیت را باید مسئولیت اول و مسئولیت اصلى خودش بداند. بقاى نوع بشر و رشد و بالندگى استعدادهاى درونى انسان به این وابسته است؛ حفظ سلامت روحى جامعه به این وابسته است؛ سَکن و آرامش و طمأنینه در مقابل بیقرارى‏ها و بى‏تابى‏ها و تلاطم‏ها به این وابسته است؛ این را نباید فراموش کنیم.

این هنرى نیست که زن کار مردانه را تقلید کند؛ نه، زن یک کار زنانه دارد که ارزش آن از هر کار مردانه‏اى بیشتر است. امروز دستهاى بشدت مشکوک موج ضد ارزشى را در دنیا به راه انداخته‏اند - که در همه جا هست، در کشور ما هم متأسفانه در گوشه و کنار دیده میشود - اینها میخواهند زن را وادار کنند به اینکه بشود یک مرد! این را کسر شأن زن میدانند که چرا فلان کارها را مرد میکند، زن نکند! این کسر شأن است؟ نگاه به این مسأله، نگاه غلطى است. این را عیب میگیرند که چرا شما میگوئید زن، زن است؛ مرد، مرد است. خوب، مگر اینطور نیست؟ شما دلتان میخواهد که ما بیائیم بگوئیم زن، یک مرد است؛ آن وقت یک مرد مصنوعى؛ کپى دوم مرد! این چه افتخارى است براى زن؟ افتخار براى زن این است که یک زن باشد؛ یک زن کامل، یک مؤنث کامل. در مقام ارزشگذارى‏هاى والا اگر نگاه کنیم، این ارزش - یک زن کامل بودن - از یک مرد کامل بودن کمتر که نیست، در مواردى قطعاً بالاتر و بیشتر هم هست. ما چرا این را از دست بدهیم؟

البته مسئولیتهائى هست که مشترک است. همانطور که گفتیم، مسئولیت حضور در جامعه و فهمیدن دردهاى عمومى جامعه و سعى در علاج دردهاى عمومى جامعه، مخصوص مرد و مخصوص زن نیست؛ زنها هم نمیتوانند شانه‏شان را از این مسئولیت خالى کنند. اگر زنها باید در این زمینه کارى انجام بدهند، البته باید انجام بدهند - محدودیتى هم وجود ندارد - اما مسئولیتهاى اختصاصى هم، یعنى آن کارى که خداى متعال به حسب طبیعت به عهده‏ى زن قرار داده، مهم است.

به هر حال شما زنان نخبه‏ى کشورید؛ چه آنهائى که در اول کار و اول راه هستید - یا دانشجوئید، یا در دوره‏هاى اول کار هستید - چه آنهائى که چندین سال کار کردید، زحمت کشیدید. بدانید امروز زنان کشور ما مسئولیتشان سنگین است. مسئولیت مضاعفى که امروز شما دارید، همین است که نگاه غلط به مسأله‏ى زن و مرد را تصحیح کنید. نگاهى که امروز دنیاى غرب سعى میکند در مسأله‏ى زن و مرد القاء کند، نگاه غلطى است، نگاه باطلى است؛ این به پایمال شدن ارزشهاى بسیارى در جوامع بشرى منتهى خواهد شد، که الان دارد گوشه‏هائى از آن نشان داده میشود، دیده میشود، و در جوامع ما به طریق اولى. این نگاه را باید تصحیح کنید. البته این را هم عرض بکنیم؛ شعارها و بافته‏هاى ذهنى غربى‏ها در مورد زن، هیچ نتوانسته جلوى ظلمى را که در خانواده و بیرون خانواده در طول تاریخ به زنها میشده - که هنوز هم میشود - بگیرد. اگر فرض کنیم بشود در جامعه‏اى از مظلومیت زنان - که این مظلومیت هم یک علل طبیعى و قهرى دارد - جلوگیرى کرد، فقط در سایه‏ى اخلاق و قانون و تهذیب و تهذب مردان است. اما امروز در غرب مطلقاً از این خبرى نیست. آزار زنان، فشارهاى گوناگون جسمانى و آزارهاى روحى بر زنان در غرب، آمارهائى که الان دارند میدهند، بمراتب از کشور خود ما و از جاهائى که ما اطلاع داریم، بیشتر است. بنابراین جلوى آن مشکل را هم نتوانستند بگیرند، از این طرف هم این همه ضایعه ایجاد کردند.

ما باید در مورد مسأله‏ى زن نگاه جامع داشته باشیم، و این نگاه جامع در اسلام هست. مسأله‏ى ارزشگذارى به اصالت زن، زن بودن، براى زن یک ارزش والاست؛ یک اصل است. به هیچ وجه تشبه به مردان براى زن ارزش به حساب نمى‏آید؛ همچنان که براى مردها تشبه به زنان ارزش به حساب نمى‏آید. هر کدام نقشى دارند، هر کدام جائى دارند، جایگاهى دارند و طبیعتى دارند و مقصودى از وضعیت خاص آنها در آفرینش حکیمانه‏ى الهى مورد نظر بوده که این مقصود باید برآورده شود؛ این مسأله مهم است.

امروز شما خانمها میتوانید در این زمینه نقش ایفاء کنید؛ هم تحقیق کنید، هم بنویسید، هم ترویج کنید، هم عملاً نشان بدهید. البته این را من بارها گفته‏ام، الان هم میگویم؛ در جوامع ما هم - یعنى جوامع اسلامى و جامعه‏ى ایرانىِ خود ما - متأسفانه مثل جوامع غربى یک بى‏عدالتى در ارتباطات خانوادگى زن و مرد وجود داشته؛ عمده هم مربوط به داخل خانواده است؛ این باید جلویش گرفته شود. یک مقدارى با نصیحت امکان‏پذیر است؛ یک مقدارى‏اش هم با نصیحت ممکن نیست، با ضرب و زور قانون باید جلویش گرفته شود. زنان، مظلوم واقع میشوند. مرد چون از لحاظ جسمانى و برخى از خصوصیات دیگر توانائى‏هاى بیشترى دارد، در مواردى از این توانائى‏ها سوء استفاده میکند و زورگوئى میکند؛ این باید جلویش گرفته شود. این کار با قانون امکان‏پذیر است؛ البته همانطور که عرض کردیم، با تهذیب و اخلاق مردان هم امکان‏پذیر است.

تصویر کیفیت برخورد زن و مرد در اخلاق اسلامى و قانون اسلامى هم به نظر ما بایستى بیشتر رویش کار شود. بعضى متدین هم هستند، اما چون با مفاهیم اسلامى درست آشنا نیستند و اخلاقیات مرتبط با روابط زن و مرد را در اسلام درست نمیدانند، تدینشان موجب نمیشود که از غلظتشان کم شود، از تحکم و زورگوئى‏شان بکاهد؛ نه، هم متدینند، هم آن تحکمها و زورگوئى‏ها را دارند؛ این هم باید اصلاح شود. اخلاق اسلامى در روابط زن و مرد - بخصوص در داخل خانواده - باید مورد توجه قرار بگیرد. البته مسأله‏ى حجاب خیلى مهم است. من مسأله‏ى حجاب را واقعاً مهم میدانم. اهمیت مسأله‏ى حجاب در جاهاى باواسطه‏اى خودش را نشان میدهد؛ از جمله در مسأله‏ى خانواده خودش را نشان میدهد.