(گزیده‌ی بیانات رهبر انقلاب درباره‌ی آموزش و پرورش)

  کانون انسان‌سازی
اگر کشورى بخواهد به عزت مادى، به سعادت معنوى، به سیطره‌ى سیاسى، به پیشروى علمى، به آبادانى زندگى دنیا، به هر آرزویى، بخواهد دست پیدا کند، باید به آموزش و پرورش به‌عنوان یک کار بنیادى، مقدماتىِ لازم بپردازد؛ چرا؟ چون همه‏ى این کارها به نیروى انسانى احتیاج دارد. نیروى انسانى هم عمدتاً در آموزش و پرورش شکل می‌گیرد و صورت می‌بندد؛ به‌طورى که اگر آموزش و پرورش ما، که تقریباً دوازده سال از بهترین فصل عمر یک انسان را در اختیار دارد، به شکل مطلوبى کار کند، باعث می‌شود که جوانى که در این‌جا ساخته شده و قالب‏گیرى شده و صورت‏بندى شده، دیگر کمتر احتمال تغییر بنیانى در حوادث آینده در او برود. اگر آن جوان شکلِ خوبى گرفت، به همین شکل کمابیش زندگى را ادامه خواهد داد. پس آموزش و پرورش کانون اصلىِ ساختن و پرورش دادن و تولیدِ آن عاملِ اساسى است؛ که چیست؟ انسان است؛ انسان کارآمد، نیروى انسانى.
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار وزیر،معاونان و مدیران آموزش وپرورش 1385/5/3

  معلم، محور حرکت جامعه
محیط جامعه، باید محیط آموزش، یادگرفتن‏ و یاد دادن باشد. البته‏ درکنار آموزش، پرورش و تربیت و تهذیب اخلاقى و تزکیه است. اگر ما آموزش را درست انجام دهیم، تزکیه هم در خلال آن هست. این‏جاست که معلّمین باید بفهمند نقش‌شان چیست. در جامعه‏اى که بر محور آموزش مى‏چرخد، معلّم کجاست؟ مرکز آن دایره و محور آن حرکت. در هر کلاسى که هستید، در هر محیطى که هستید اگر در دانشگاه هستید و طرف حساب شما دانشجویان دوره‏هاى عالى هستند، یا در دبیرستان، یا حتّى در دبستان هستید، یا در کودکستان؛ اگر درحوزه هستید، در محیط تعلیم و تربیت جدید هستید؛ هرجا هستید معلّم محور حرکت جامعه است؛ معلّم معیار کار درست درجامعه است و باید یاد بدهد. این مهم است. این مهم است که یک نفر چنین نقش برجسته و بارزى را در اداره کشورش و پیشرفت دنیاى محیط خود ایفا کند.
بیانات در دیدار با کارگران و معلمان 1371/2/9
  شاگردی بس است!
ما از یاد گرفتن از غربى‏ها و غیرغربى‏ها و بیگانه‏ها خجالت نمی‌کشیم، امتناع نمی‌کنیم. اینى که ما یک روش ادارى را، یک روش آموزشى را، یک دانش را، یک اختراع را از کشورهاى دیگر یاد بگیریم، هیچ خجالت نمی‌کشیم، کوتاه هم نمى‏آییم، دنبالش هم می‌رویم؛ شاگردى می‌کنیم. منتها دو نکته این‌جا وجود دارد در کنارِ این شاگردى کردن، که این دو نکته را متأسفانه در دوران استحاله‏ى فرهنگى - یعنى دوران پهلوى، که دوران پهلوى، دوران استحاله‏ى فرهنگى کشور ماست- رعایت نکردند. چشم‌شان را بستند، آغوش‌شان را باز کردند؛ هرکس آمد، هر چه دادند، این‌ها گرفتند. یکى از این دو نکته این است که ما آنچه را که می‌گیریم، ارزیابى کنیم، ببینیم به درد ما می‌خورد یا نه. اگر صددرصد به درد ما می‌خورد، صددرصد قبول کنیم؛ اگر صددرصد به درد ما نمی‌خورد و مضر است، صددرصد رد می‌کنیم. اگر بین این دوتاست، به همان اندازه‏اى که به درد می‌خورد، قبول کنیم، مابقى‏اش را رد کنیم... نکته‏ى دوم این‌که بالأخره این ماجراى "شاگرد، استادى" تا ابد نباید طول بکشد. بله، ما حاضریم شاگردى کنیم پیش کسى که بلد است آن چیزى را که ما بلد نیستیم؛ اما دیگر تا ابد که نباید انسان شاگرد بماند. ما باید خودمان استاد بشویم.
بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار معلمان استان فارس 1387/2/12
  تا چه تصویرم کنند...
ما می‌خواهیم آن کسى که از آموزش و پروش خارج میشود بعد از سیزده سال - حالا که پیش‌دبستانى هم هست، می‌شود سیزده سال- انسانى باشد با برجستگی‌هاى اخلاقى، برجستگی‌هاى فکرى و مغزى، و با تدین؛ یک‌چنین انسانى می‌خواهیم. از نظر اخلاقى: انسانى باشد شجاع، خوشخو، خیرخواه، خوش‏بین، امیدوار، بلندهمت، مثبت در قضاوت‌ها و سایر خصوصیات اخلاقى‏اى که براى یک انسانِ مطلوب شما در نظر می‌گیرید. از لحاظ خصوصیات فکرى: خلّاق، پرسش‌گر، اهل فکر، اهل نوآورى، مایل به ورود در میدان‌هاى بسیار وسیعِ نادانستنی‌هاى بشر براى کشف دانستنی‌ها و افکندن نور علم به وادى مجهولات، و صاحب فکر. از جنبه‏ى رفتارى: آدم منضبط، قانون‏شناس. ما چنین موجودى می‌خواهیم. آیا می‌شود چنین موجودى را تربیت کرد؟ البته؛ البته که می‌شود. درست است که انسان‌ها یکسان نیستند؛ درست است که ژن‌هاى گوناگون و مؤثرات گوناگون خلقتى، آدم‌ها را با اختلافاتى به وجود مى‏آورد؛ اما به‌طور معمول و عام، همه‏ى انسان‌ها نقش‌پذیرند. گفت:
من که لوحى ساده‏ام، هر نقش را آماده‏ام‏                      دست نقاشان قدرت تا چه تصویرم کنند
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار وزیر، معاونان و مدیران آموزش و پرورش 1385/5/3
  بیماری حافظه‌محوری
شیوه‏ى سازماندهى آموزش پرورش هم از لحاظ قالب، هم از لحاظ محتوا یک شیوه‏ى تقلیدى محض است. این درست نیست. ما باید نگاه کنیم ببینیم چه لازم داریم، این شیوه‏اى که هست، کجایش معیوب است. این شیوه عیوبى دارد که یکى از عیب‌هایش همین حافظه‏محورى است به‌جاى فکرمحورى. آموزش و پرورش ما حافظه‏محور است. بچه‏ها باید همین‌طور دائم محفوظات درست کنند.
بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار معلمان استان فارس 1387/2/12
  ساختن، پرورش است
عده‏اى بر اثر بى‏توجهى به نظام پرورش، آن بنائى را که اول انقلاب گذاشته شده بود، از مجموعه‏ى آموزش و پرورش کنار زدند، به‌تدریج کمرنگ کردند و تقریباً می‌شود گفت حذف کردند. شما حالا به این مسئله معتقدید. این را اجرایى کنید؛ عملیاتى کنید. پرورش اگر از آموزش مهم‌تر نباشد، کمتر نیست. آن لوح سفید و آماده‏اى که ذهن کودک ما و دانش‏آموز ماست، فقط با خط‌خط کردن و عدد و رقم روى او نوشتن، درست نمی‌شود؛ ساختن لازم دارد. این ساختن، پرورش است. باید به مسئله‏ى پرورش و جریان پرورش - به هر شکلى که آن را بتوانند انجام بدهند؛ در مورد شکلش ما اظهارنظرى نمی‌کنیم - اهمیت داده شود؛ در کتاب درسى، در انتخاب معلم، در تربیت معلم، در خود سازماندهى.
بیانات در دیدار جمعی از معلمان، پرستاران و کارگران 1388/2/9
  کتابی که مظلوم است
ما با این سیاست‌مداران، نخبگان سیاسى و نخبگان فرهنگى و روشنفکرى کشورهاى عرب از سال‌هاى متمادى قبل تا امروز ارتباط داشته‏ایم. این‌ها در اظهارات و حرف‌هایشان از آیات قرآن استفاده مى‏کنند؛ مثلاً ما در حرفهای‌مان چطور از شعر سعدى استفاده مى‏کنیم؛ همه‏ى مردم "توانا بود هر که دانا بود" را مى‏دانند، از اشعار سعدى و حافظ در محاورات خودمان، در سیاست، مسائل گوناگون و اظهارنظرهاى روشنفکرى استفاده مى‏کنیم؛ آن‌ها از قرآن همین‏طور استفاده مى‏کنند؛ ولى ما استفاده نمى‏کنیم. علت این است که در دورانى طولانى، قرآن در آموزش و پرورش ما، به‏خصوص در آن سنین یادگیرى مهجور بوده یا اصلاً وجود نداشته است. آن قدیم - زمان کودکى ما- یک چیزهاى مختصرى بود و بعد به تدریج همین‏طور کمرنگ شد و بالأخره حذف شد. بعد از پیروزى انقلاب، توقع این بود که یک کارِ کارستانى انجام بگیرد. کارهایى هم شده است، لیکن جاى حضور قرآن در دوره‏هاى گوناگون - چه دبستان، چه دبیرستان و چه راهنمایى- واقعاً خالى است. باید فکر بشود.
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار معلمان سراسر کشور 1385/2/12
  حتی یک استعداد!
در محیط آموزش و پرورش باید کارى بشود که حتى یک استعداد، از میان این میلیون‌ها نوجوان و جوان ایرانى هدر نرود. یعنى تا این حدّى که تعلیمات متوسّطه ماست - این دوازده سالى که درس مى‏خوانند- هر کسى که درس مى‏خواند، استعدادش هدر نرود. حالا بعد از آن ممکن است بعضى به دانشگاه بروند، بعضى به رشته‏هاى فنّى بروند؛ عیبى هم ندارد و همه‏اش هم خوب است؛ اما در این مدت باید همه‌ی استعداد شکوفا شود.
بیانات در دیدار با کارگران و معلمان 1376/2/10
  عدالت‌محوری
نگاهِ غیر عدالت‏محور، این است که ما در کشور مدارس پیشرفته‏ى مجهز به بهترین تجهیزات در یک جاهایى، و مدارس محرومِ کپرى یا شبیه کپرى در یک مناطق دیگر داشته باشیم؛ معلم ممتاز برجسته براى تعدادى از مدارس، و معلمان خسته یا کم‏سواد براى تعداد دیگرى از مدارس داشته باشیم. این درست ضد نگاه عدالت‏محور است. نتیجه چه خواهد شد؟ نتیجه این‌که: جمعى از کودکان امروزِ ما بدون هیچ دلیلى (جز این‌که یا پول دارند یا در یک منطقه‏ى برخوردار زندگى مى‏کنند) از عالى‏ترین تحصیلات برخوردار خواهند شد و یک عده‏ى دیگر در سطوح بسیار پایینى خواهند ماند، پیش نخواهند رفت و استعدادهایشان رشد نخواهد کرد. البته عدالت به معناى این نیست که ما با همه‏ى استعدادها با یک شیوه برخورد کنیم؛ نه، استعدادها بالأخره مختلف است؛ نباید بگذاریم استعدادى ضایع بشود و براى پرورش استعدادها بایستى تدبیر بیندیشیم؛ در این تردیدى نیست. اما ملاک، باید استعدادها باشد، لاغیر. عدالت، این است.
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار معلمان سراسر کشور 1385/2/12
  نظام آموزش کهنه!
در مسئله‏ى آموزش و پرورش آنچه که من بر او تأکید و اصرار می‌کنم، در درجه‏ى اول عبارت است از طرح تحول در نظام آموزش و پرورش... نظام آموزش و پرورش ما یک نظام تقلیدى و کهنه ‏است؛ دو تا خصوصیت بد در او هست. اولاً، از روز اولى که نظام آموزش و پرورش را در دوران سیاه پهلوى و اندکى پیش از آن بر کشور حاکم کردند، نیازها و سنت‌هاى کشور را در نظر نگرفتند. پایه، سنت‌هاى کشور باید باشد، از تجربیات دیگران هم باید حداکثرِ استفاده بشود. نه این‌که ما بیاییم الگویى را که در فلان کشور غربى با اقتضائات خودش - با همه‏ى خطاهائى که ممکن است داشته باشد- به کار گرفته شده، او را عیناً این‌جا بیاوریم. متأسفانه این کار را کردند. تقلیدى محض بود؛ این یک. دوم این‌که همان هم کهنه است. خودِ آن کسانى که یک روزى مرجع تقلید مسؤولان وابسته‏ى کشورِ ما قرار گرفتند، امروز از این روش‌ها عبور کرده‏اند و روش‌هاى تازه‏ترى را آورده‏اند؛ اما ما چسبیده‏ایم به همان روش‌هاى قدیم! تحول لازم است.
بیانات در دیدار جمعی از معلمان، پرستاران و کارگران 1388/2/9
  تحول
ببینید ما چه می‌خواهیم؟ محصول و خروجى آموزش و پرورش را چه می‌خواهیم باشد؟ اول این را مشخص بکنیم؛ ترسیم بکنیم؛ بعد ببینیم که براى ساختن یک‌چنین موجودى، یک چنین مردى، زنى، جوانى، چه کارهاى مهم و اساسى، چه تعالیمِ لازم، در خلال چه برنامه‏ى آموزشى باید داده شود، تا این موجود پرورش پیدا کند. آن وقت آدم‌هاى کارآمدمان بنشینند آن نظام را تعریف و تدوین کنند و با شجاعت لازم وارد میدان شوند و تشکیلات آموزش و پرورش را بر طبق آن نظام تعریف کنند و تحقق ببخشند. این، می‌شود تحول حقیقى و بنیانى.
بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار وزیر،معاونان و مدیران آموزش وپرورش 1385/5/3