عنوان رهنمود: عوامل کلیدی موفقیت دستگاه قضائی کشور
موضوع: سیاست داخلی ایران
سال انتشار (میلادی): 2010
منبع: بیانات در دیدار هنرمندان و دست‌اندرکاران صداوسیما در تاریخ 12/04/1389
تهیه و تنظیم: وبلاگ رهنمودهای امام خامنه ای www.khamenei.parsiblog.com
مقدمه: باید قوه‌ى قضائیه به وضعیتى برسد که در سطح کشور، هر جائى، هر کسى احساس مظلومیت کرد، به خود نوید بدهد که میروم سراغ قوه‌ى قضائیه، حق خود را میگیرم و مظلومیت خود را برطرف میکنم. این امید باید در دل همه‌ى آحاد این کشور به وجود بیاید. البته این امید آسان به دست نمى‌آید؛ باید به قدرى مراجعاتِ دادخواهانه با نتائج عادلانه و منصفانه همراه بشود که بتدریج این امید در دل مردم به وجود بیاید.

البته ما نمیخواهیم قوه‌ى قضائیه‌ى امروز را با قوه‌ى قضائیه‌ى قبل از انقلاب و دوران طاغوت مقایسه کنیم؛ آن کسانى که آن روزها را دیده‌اند، میدانند؛ آن روز جائى که هیچ امیدى به روى انسان نمی گشود، قوه‌ى قضائیه بود؛ اینجور نبود که کسى احساس کند که به این در مراجعه خواهد کرد و دلخوش از آنجا برخواهد گشت؛ نه، در متن قوه‌ى قضائیه، کار غیرعادلانه، ناشى از بى‌توجهى، ناشى از بى‌تقوائى، به قدرى زیاد بود که کسى در قوه‌ى قضائیه هیچ امیدى نداشت، مگر به مدد پارتى و پول و زور و از این چیزها؛ بنابراین ما نمیخواهیم قوه‌ى قضائیه‌ى خودمان را با آن مقایسه کنیم و دلخوش شویم که خوب، ما بحمداللَّه امروز قضات فاضلى داریم، قضات منصفى داریم، کارهاى خوبى انجام میگیرد؛ ما میخواهیم قوه‌ى قضائیه را مقایسه کنیم با آن وضعیتى که شایسته‌ى نظام جمهورى اسلامى است. این، تلاش لازم دارد. یکى از تلاشها همین است که عناصر مؤمنى و عالمى و باانصافى به قوه‌ى قضائیه جذب شوند. البته نیروى انسانىِ خوب در داخل قوه احتیاج دارد به نظارت از موضع بالا و مدیریت بر کارکردها. انسانِ خوب در معرض لغزش و انحراف قرار میگیرد. اینجور نیست که انسانهاى خوب، همیشه خوب باقى خواهند ماند؛ نه، امتحانها براى همه هست؛ باید مراقب امکان لغزشها در همه‌ى احوال بود. این یک جریان است؛ جریان نیروى انسانى؛ که خوب، اهمیت هم دارد.

 آن چیزى که اهمیتش از مسئله‌ى نیروى انسانى کمتر نیست، مسئله‌ى ساختار دیوانى قوه‌ى قضائیه است. دائم باید به دنبال نو کردن ساختارها و به‌روز کردن وضعیت قوه در مجموع ساختارى آن بود. عرض نمیکنیم که ما ثبات را از سازمان قوه‌ى قضائیه بگیریم؛ نه، ثبات و استقرار، در عین نگاه نقادانه به شیوه‌هاى دیوان‌سالارى غلط، که بعضاً میراث گذشته است و بعضاً تقلید از کشورهاى اروپائى است، آن هم از روشهاى منسوخ آنها. این نکته‌ى مهمى است؛ باید به این توجه کرد. گاهى ساختارها جورى است که کار مرافعه را مشکل میکند، نتائج را غیر اطمینان‌آور میکند، انسانهاى خوب را در خود غرق میکند. این هم یک مسئله است، که یک جریانى است؛ باید دائم توجه داشت.

 یکى هم مسئله‌ى قوانین است. قوانین و مقررات در داخل قوه‌ى قضائیه بایستى مورد توجه قرار بگیرد، مورد تجدیدنظر قرار بگیرد، قوانین لازم به میدان بیاید. البته ما اطلاع داریم که آئین دادرسى و قوانین جزا، با تفصیل فراوان، در چرخه‌ى تصویب قرار دارد؛ این بایستى به کل قوانین تعمیم پیدا کند. گاهى یک قانون غلطِ باقیمانده‌ى از دوران طاغوت - دورانى که اساس قوه‌ى قضائیه بر مبناى غلطى بود - مشکلاتى را ایجاد میکند. تعارض در قوانین، مشکلات گوناگونى را براى دادگاه‌ها به وجود مى‌آورد. سال گذشته عرض کردیم؛ عدم انطباق احکام دادگاه‌هاى بدوى با دادگاه‌هاى بعدى، بسیارى‌اش ناشى از همین مشکلات است؛ اینها بایستى اصلاح بشود. البته کار سنگین و عظیمى است.

 یکى از چیزهائى که در مجموعه‌ى قوه‌ى قضائیه لازم است، عبارت است از عدم دخالت حب و بغضها و جریان‌سازى‌هاى سیاسى در درون قوه‌ى قضائیه. یکى از خطرات بزرگ همین است که جوسازى‌هاى سیاسى اثر بگذارد بر روى مجراى صحیح قضاوت، و بر روى ذهن قاضى، و بر روى ذهن بازپرس، و مجموعه‌ى چرخه‌ى رسیدگى به پرونده‌ها. خوب، جوسازى سیاسى میشود، روزنامه مینویسد، رادیوهاى بیگانه میگویند، دشمن میگوید، جناحهاى مختلف حرف میزنند؛ اینها نباید اثر بگذارند. یکى از مشکل‌ترین کارهاى قوه‌ى قضائیه این است که تحت‌تأثیر جریان‌سازى‌ها قرار نگیرد؛ این همان «اعدلوا هو اقرب للتّقوى»3 است که تلاوت کردند. آیه میفرماید: «و لا یجرمنّکم شنئان قوم على الّا تعدلوا»4؛ یعنى احساسات بر شما غلبه نکند؛ دشمنى‌ها - حالا آیه‌ى شریفه دشمنى را گفته است، دوستى هم همین جور است - در حکم شما و قضاوت شما تأثیر نگذارد و شما را از جاده‌ى عدل منصرف نکند؛ «اعدلوا هو اقرب للتّقوى». تقوا یعنى همان مراقبت؛ مراقبت از خود، مراقبت از مسیر، مراقبت از در نیفتادن و دچار نشدن به مشکلات. میفرماید: اینجورى است که شما از چنگ مشکلات رهائى پیدا میکنید؛ اینجورى است که در این خارزار عجیب و غریب، میتوانید راه را درست طى کنید و بدون آسیب جلو بروید؛ «اعدلوا هو اقرب للتّقوى».

 یک مصداق و نمونه هم این است که جوّ سیاسىِ اعمال شده‌ى با دستهاى مختلف، روى قوه‌ى قضائیه اثر نگذارد. البته کار آسانى نیست؛ گفتنش آسان است، اما عمل کردنش بسیار دشوار است؛ این را انسان باید منصفانه تصدیق کند. اگر این شد، آن وقت مردم در مقابل قوه‌ى قضائیه و اقدام و تصمیم قوه‌ى قضائیه احساس اقتناع میکنند، احساس قناعت ذهنى میکنند؛ ولو ممکن است از این حکم در دل راضى هم نباشند، اما قانعند. اگر بخواهیم تشبیه ناقصى بکنیم، مثل این داورى‌هاى میادین ورزشى است. وقتى داور گفت این درست است و این غلط است، همه در مقابلش تسلیم میشوند. ممکن است بعضى بداخلاقى کنند، اما بداخلاقى محسوب میشود؛ همه قبول کرده‌اند. البته آن داورى با این داورى، زمین تا آسمان تفاوت دارد؛ لیکن باید یک چنین حالتى به وجود بیاید و مردم احساس کنند که این داورى و این قضاوت، متخذ و مستنبط از متن حقیقت است؛ ذهنیات و جریانات و گرایشهاى سیاسى و غیر سیاسى و حب و بغضها دخالتى ندارد. اگر مردم این را احساس کردند، ممکن است نتیجه‌ى حکم برایشان راضى کننده نباشد، اما بالاخره متقاعد میشوند؛ میگویند خیلى خوب. این حالت متقاعد شدن، این قبول ذهنى در جامعه، خیلى خوب است و براى قوه‌ى قضائیه یک فرصت بزرگى است.