الحمدللَّه رب العالمین. والصّلاة والسّلام على سیدنا محمّد و آله الطاهرین. و لعنة اللَّه على اعدائهم اجمعین. قال‏اللَّه الحکیم: «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن، هدى للنّاس و بیّنات من الهدى‏ و الفرقان»

ماه رمضان فرصت خوبى براى خودسازى است. ماهمان ماده خام هستیم که‏اگرروى خودمان کارکردیم و توانستیم این ماده خام رابه شکلهاى برترتبدیل کنیم، آن کار لازم در زندگى راانجام داده‏ایم. هدفِ حیات همین است. واى به حال کسانى که روى خودشان از لحاظ علم و عمل کارى نکنند و همان‏طور که وارد دنیا شدند، به اضافه پوسیدگیها و ضایعات و خرابیها و فسادها که در طول زندگى براى انسان پیش مى آید، از این دنیا بروند. مؤمن باید به‏طور دائم روى خودش کار کند؛ به‏طور دائم. نه اینکه خیال کنید «به‏طور دائم» زیادى است یا نمى‏شود؛ نه. هم مى‏شود، هم زیادى نیست. اگر کسى مراقب خود باشد؛ مواظب باشد کارهاى ممنوع و کارهایى را که خلاف است انجام ندهد و راه خدا را با جدیّت بپیماید، موفّق مى‏شود. این، همان خودسازى دائمى است و برنامه اسلام، متناسب با همین خودسازىِ به‏طور دائم است.

   این نماز پنجگانه - پنج وقت نماز خواندن - ذکر گفتن؛ «ایّاک‏نعبدوایّاک‏نستعین» را تکرار کردن؛ رکوع کردن؛ به خاک افتادن و خداى متعال را تسبیح و تحمید و تهلیل کردن براى چیست؟ براى این است که انسان به‏طور دائم مشغول خودسازى باشد. منتها گرفتاریها زیاد است و همه گرفتاریم. گرفتارى زندگى؛ گرفتارى معاش؛ گرفتارى امور شخصى؛ گرفتارى اهل و اولاد، و انواع گرفتاریها مانع مى شود که ما به خودمان، آن چنان که شایسته است، برسیم. لذا یک ماه رمضان را که خداى متعال قرار داده است، فرصت مغتنمى است. این ماه را از دست ندهید. مقصودم این است که اگر نمى توانیم به‏طور دائم در حال مراقبت و ساخت‏وساز خودمان باشیم، اقلاًّ ماه رمضان را مغتنم بشماریم .شرایط هم در ماه رمضان آماده است. یکى از بزرگترین شرایط، همین روزه‏اى است که شما مى‏گیرید. این، یکى از بزرگترین توفیقات الهى است. توفیق یعنى چه؟ توفیق یعنى این‏که خداى متعال چیزى را براى انسان، مناسب بیاورد. با واجب کردن روزه، خداى متعال زمینه مناسبى را براى من و شما به‏وجود آورده است که قدرى در این ماه به خودمان برسیم. روزه، نعمت بزرگى است. شکم خالى است و مبارزه با نفس، تا حدودى در اثناى روز، از جهات مختلف وجود دارد: هرچه را دوست دارید، نمى‏خورید و نمى‏آشامید و بسیارى از مشتهیات نفسانى را براى خودتان به مدت چند ساعت ممنوع مى‏کنید. این، یک مبارزه با نفس است؛ مبارزه با هواست، و مبارزه با هوا، در رأس تمام کارهاى نیک و خودسازیها قرار دارد.

  ماه رمضان زمینه بسیار خوبى است و خداى متعال این فرصت را به من و شما داده که در این ماه، چنین امکانى را براى خودسازى پیدا کنیم. علاوه براین‏که ساعات این ماه بسیار با برکت است و خداى متعال، از لحاظ طبیعى این لحظات و ساعات را این‏گونه قرار داده است، ساعات بسیار مغتنمى هم هست. یک رکعت نماز شما؛ یک کلمه ذکر «سبحان اللَّه» شما؛ مختصر صدقه دادن شما، و یک صله رحم کوچکى که در این ماه بکنید، مزیّتى چند برابر بیشتر از همین امور، وقتى در غیر ماه رمضان انجام مى‏شود، دارد. این، فرصت بسیار خوبى است. زمینه خوبى است که انسان در این ماه به خودش برسد. مثل طبیبى که با فردى بیمار مواجه است و آن بیمار به امراض متعدّدى مبتلاست - مرض قند دارد، فشار خون دارد، چربى خون دارد، استخوان درد دارد، رماتیسم دارد، زخم معده دارد و خلاصه انواع و اقسام مرض در او هست - طبیب حاذق که امراض او را مى شناسد و راه علاجش را بلد است، با این بیمار چه کار مى‏کند؟ اوّل سعى مى‏کند بیماریهاى او را روى کاغذ بیاورد و ببیند به چه امراضى مبتلاست. اگر طبیب، بعضى از بیماریهاى او را نشناسد و براى علاج بیمارى دوایى بدهد که با بیمارى دیگر ناسازگار باشد، ممکن است به جاى این‏که او را علاج کند، بیچاره را به بیماریهاى دیگرى هم متبلا سازد! مثلاً نداند که بیمار زخم معده دارد؛ بعد براى علاج رماتیسم او آسپرین بدهد! خوب، آسپرین علاج رماتیسم است؛ اما براى زخم معده بسیار مضرّ است. اگر طبیب، این مرض را نشناسد و نداند که بیمار این مرض را هم دارد، ممکن است به جاى این‏که او را علاج کند، بیچاره را به خونریزى معده هم مبتلا سازد. پس اوّل باید با دقّت نگاه کند؛ دلسوزانه بیماریها را پیدا کند و آنها را بنویسد؛ بعد ببیند کدام مهمتر است، کدام فوتى‏تر است و کدام اصولى‏تر است. فرض بفرمایید اگر کسى معده ناراحتى دارد، هر دوایى به او بدهند نمى‏تواند به خوبى آن را جذب کند. یا اگر روده خرابى دارد، هر غذاى مقوّى‏اى بدهند و از آن بهره ببرد، نمى‏تواند استفاده کند. راهش این است اوّل آن مرضى را که از بقیه بیماریها تأثیر منفى‏اش بیشتر است و اگر خوب بشود تأثیر مثبت شفایش بیشتر است، پیدا کنند.

شما طبیب خودتان بشوید، برادر عزیز! هیچ‏کس مثل خود انسان نمى تواند بیماریهاى خودش را بشناسد. برخى بیماریها در انسان هست که اگر مثلاً شمابه من بگویید «تو دچار این بیمارى هستى»، عصبانى مى شوم و بدم مى‏آید. بگویند: «آقا، شما مرد حسودى هستید.» مگر کسى تحمّل مى‏کند که به او بگویند «حسود»؟ مى‏گوید: «حسود خودت هستى! چرا اهانت مى کنى؟ چرا بى‏خود مى‏گویى؟» از دیگرى حاضر نیستیم قبول کنیم. اما به خودمان که مراجعه مى‏کنیم، مى‏بینیم بله؛ ما متأسفانه از این بیماریها داریم. سرِ هرکس را انسان کلاه بگذارد؛ از هرکس که پنهان کند، با خودش که دیگر نمى‏تواند! پس بهترین کسى که مى‏تواند بیمارى ما را تشخیص دهد، خودمان هستیم. بیاورید روى کاغذ! بنویسید: «حسد.» بنویسید: «بخل.» بنویسد: «بدخواهى براى دیگران. وقتى کسى به خیرى مى‏رسد، ما ناراحت مى‏شویم!» بنویسید: «تنبلى در کار.» بنویسد: «روح بدبینى به نیکان و صالحان.» بنویسید: «بى‏اعتنایى به وظایف.» بنویسید: «علاقه به خود. شدیداً به خودمان علاقه داریم.»

اگر بیماریهاى ما اینهاست، اینها را روى کاغذ بیاوریم. ماه رمضان فرصتى است که یکى‏یکى این بیماریها را، تا آن‏جایى که بشود، برطرف کنیم. اگر برطرف نکنیم، این بیماریها مهلک خواهد شد؛ هلاک معنوى و واقعى. هلاک جسمى که چیزى نیست! اگر بیمارى مهلکى در ما باشد یا احتمالش را بدهند، چقدر دستپاچه مى شویم؟ شب خوابمان نمى‏برد. بهترین دکترها را پیدا مى‏کنیم، مى‏گوییم: «نکند این غدّه‏اى که در بدن من است، در دست من است، زیر پوست من است، سرطان باشد!» از تصوّرش کلّى وحشت مى کنیم. آخرش چه؟ آخرش مردن است. حالا نشد، یک سال دیگر است، دو سال دیگر است، ده سال دیگر است. به قول نظامى گنجوى: «اگر صد سال مانى وَر یکى روز/ بباید رفت ازاین کاخ دل افروز.» ماندنى که نیستیم. چند صباحى، کمى این‏ور، کمى آن‏ور، تمام خواهد شد. هلاکت جسمانى این است و این‏قدر از آن مى‏ترسیم. هلاکت معنوى، یعنى براى ابد دچار خذلان و عذاب الهى شدن. یعنى در زندگى جاودان ابدى، از همه نعمتها و لذّتها و چشم روشنیهایى که خداوند براى من و شما معیّن و مقرّر کرده محروم ماندن. انسان به قیامت نگاه کند و ببیند خداى متعال به بعضى از بندگانش - همین افرادى که با آنها معاشریم و آنها را در کوچه و محلّه مى‏بینیم؛ به همکار ادارى، به دوست دوران تحصیل، یا به یک رفیق بگو بشنو - براى برخى کارها و مجاهداتى که در این دنیا داشته‏اند، مقامات عالى مى‏دهد؛ آنها را به بهشت مى‏برد؛ از عذاب دورشان مى‏دارد و از عقبات قیامت، نجاتشان مى‏دهد، و ما به‏خاطر تنبلى؛ به‏خاطر نرسیدن به خود و به‏خاطر یک لحظه غفلت، از همه آنها محروم مانده‏ایم! آن وقت است که حسرت گریبان انسان را مى گیرد: «وانذرهم‏یوم‏الحسرةاذ قضى‏الامر(2).» کار هم دیگر از کار گذشته است و حسرت هم فایده‏اى ندارد. این، هلاکت معنوى است.

برادران و خواهران! اگر به خودمان نرسیم، بدبختى است؛ روسیاهى است؛ محرومیت است؛ از چشم خدا افتادن است؛ از مقامات معنوى دور ماندن و از نعیم ابدى الهى، تهیدست ماندن است. پس باید به خودمان برسیم. ماه رمضان فرصت خوبى است. کتابهاى اخلاق هم خوشبختانه در اختیار هست. لکن آن چیزى که آدم از مجموع مى‏فهمد و آنچه مهمّ است، این است که انسان بتواند هوا و هوسِ خود را کنترل و مهار کند. این، اساس قضیه است.

یکى از ویژگیها که بسیار مهمّ است تا براى خود سازى به آن توجّه کنیم و شاید جنبه تقدّمى هم داشته باشد، «اخلاص» است. اخلاص عبارت است از کار را خالص انجام دادن و این‏که کارى را مغشوش انجام ندهیم. گاهى هست که کسى عبادت نمى‏کند و گاهى عبادت مى کند؛ اما مغشوش و ناخالص. این هم مثل آن است .خالص بودن عبادت و خالص بودن عمل، این است که براى خداباشد. در بین مردم، متأسّفانه خیلى رایج است که کارهاى خوب خودشان را بر زبان بیاورند و بگویند. کانّه توجّه ندارند که نباید کار نیک را به زبان آورد و گفت که ما مى‏خواهیم این کار را بکنیم یا ما این کارها را مى‏کنیم. البته برخى جاها استثناست. در جاهایى، بعضى از کارها باید در علن انجام گیرد. در روایات در باب صدقه، آمده است که «صدقه سرّ» این ثواب رادارد و «صدقه علانیه» این ثواب را. یا مثلاً عبادات گروهى، جلوى چشم مردم انجام مى گیرد و باید انجام گیرد؛ و این از شعائر الهى است. اما بسیارى از عبادات یا اغلب عبادات، آن روابطى که بین خود انسان و خداست - ذکر، توجّه، دعا، نافله، شب زنده‏دارى، سحرخیزى، احسان و کارهاى نیک - باید بین خود انسان و خدا بماند. مبادا انسان به‏خاطر این‏که دیگران ببینند، کارى را انجام دهد! کارى که انسان به‏خاطر توجّه دیگران به خودش انجام دهد، از نکردن آن کار بدتر است؛ زیرا نکردن کار، یعنى انسان کارى را انجام نمى‏دهد. کارى که انسان براى جلب توجّه دیگران نسبت به خودش انجام داده، کَاَنّه انجام نداده است. البته بدتر بودنش هم از این جهت است که عمل شرک‏آلودى انجام داده واین عمل شرک‏آلود، فعل حرام است و دور کننده است. بنابراین همه‏مان در هرجا و در هر موقعیّتى که هستیم، باید خیلى تلاش کنیم که کار را خالص انجام دهیم. اگر کار براى خدا انجام گیرد و نیّت براى خدا خالص باشد، اشکالاتى که معمولاً در کارها مشاهده مى‏شود، پیش نخواهد آمد.ما وقتى مصالح واقعى رافداى حرف این و آن مى کنیم که بخواهیم کار را براى این و آن انجام دهیم. انسان وقتى کار را براى خدا مى‏خواهد انجام دهد، فقط نگاه مى کند ببیند تکلیفش چیست؟ نگاه نمى‏کند که یکى خوشش مى‏آید، یکى بدش مى‏آید؛ پیش چه کسى آبرو پیدا مى‏کند و پیش دیگرى از آبرو مى‏افتد. امروز در جمهورى اسلامى، در همه شؤون، کار براى خدا سارى و جارى است. هرکس در این کشور و این نظام، هر کارى که انجام مى‏دهد، مى‏تواند آن را براى خدا انجام دهد و از آن اجر و ثواب و بهره معنوى را ببرد و پیش خدا خودش را روسفید کند.

من روایتى را در باب اخلاص یادداشت کرده‏ام که برایتان مى‏خوانم. ازپیغمبر اکرم صلوات‏اللَّه‏وسلامه‏علیه نقل شده است که فرمود: «ان لکلّ حق حقیقتاً(3).» هر چیزى داراى حقیقتى است و یک روح و یک معنا و یک حقیقت دارد. «ومابلغ عبدحقیقة الاخلاص.» بنده به حقیقتِ اخلاص و به آن معناى حقیقى اخلاص نمى‏رسد «حتّى لایحبّ ان یحمد على شى‏ء من عمل للَّه.» (این خیلى سخت است؛ این، مرتبه‏اش از آن مراتبِ بسیار بالاست) مگر این‏که دوست نداشته باشد که مردم او را براى هیچ یک از کارهایى که براى خدا انجام مى‏دهد، ستایش کنند. مثلاً فردى است که کار را براى دیگران انجام نمى‏دهد: براى خاطر خدا نماز مى خواند، ختم قرآن مى گیرد، کار خیرى انجام مى دهد، احسان و کمک و صدقه‏اى مى‏دهد و مجاهدتى براى خدا مى‏کند. اما دوست مى دارد که مردم بگویند: «ایشان چقدر آدم خوبى است.» کارش رابراى مردم نکرده است. کار را براى خدا انجام داده و تمام شده؛ اما از مدح مردم و از این‏که مردم از او تعریف کنند، خوشش مى آید. مى فرماید این، آن مرتبه عالى اخلاص نیست. مرتبه عالى اخلاص این است که این را هم دوست نداشته باشد. اصلاً کارى به کار مردم نداشته باشد! مى‏خواهند بدانند، مى‏خواهد ندانند. مى‏خواهد خوششان بیاید، مى‏خواهد خوششان نیاید. نگاه کند ببیند خدا از او چه خواسته است و دقیقاً آن را انجام دهد.

من، این صفت و این روحیه را در امام رضوان‏اللَّه‏تعالى‏علیه، در بسیارى از موارد مشاهده کردم. در موارد متعدّدى، بنده این خصوصیّت را در ایشان دیده بودم. کارى نداشت که کسى خوشش مى آید یا خوشش نمى‏آید. تکلیفش را انجام مى‏داد. وقتى‏که بار سنگین است؛ وقتى‏که کار بزرگ است؛ وقتى‏که کار خطرناک است، اخلاص بیشتر به‏کار مى‏آید. مثل امروز که وضع جمهورى اسلامى این چنین است. اگر ما اخلاص ورزیدیم، بنده مخلص مى‏شویم؛ اخلاصْ ورزنده براى خدا، در عمل و نیّت. اما فراتر از بنده مخلص، بندگانِ مخلَص‏اند. مرحوم سیّد بحرالعلوم رضوان‏اللَّه‏تعالى‏علیه، در رساله‏اى که در سیر و سلوک به ایشان منسوب است، بین مُخلِص و مُخلَص فرق مى‏گذارد. مى‏گوید مُخلِص کسى است که عملى را فقط براى خدا انجام مى‏دهد و کارى به کار دیگران ندارد. اما مُخلَص آن است که همه وجود خود را خالصاً و مخلصاً براى خدا قرار مى‏دهد. همه هستى او فقط براى خداست. این، مرتبه بسیار والایى است که واقعاً دور از دسترس است. اما به‏نظر بنده، در این دوران، بخصوص جوانان و کسانى که در میدانهاى عمل و مبارزه و جهاد واردند، مى توانند به این مرتبه هم برسند. البته براى امثال ما مشکل و خیلى دشوار است. ما خیلى دوریم! امّا جوانان و بخصوص جوانان مؤمن و پاک و خالص، با آن دلهاى روشن و پاکى که دارند، مى‏توانند به این‏جا برسند. البته رساله مذکور، منسوب به مرحوم بحرالعلوم است و قطعى نیست که مال ایشان باشد. بعد مى‏فرماید: خداى متعال به این مُخلَصین سه وعده داده است؛ سه امتیاز بزرگ. یکى این است که فرموده است: «فانهم لمحضرون الّا عباداللَّه المخلصین.(4)» یعنى در قیامت، همه مردم در محشر حاضر مى‏شوند و مورد محاسبه الهى قرار مى‏گیرند، مگر بندگان مخلَص که آنها معافند. آنها چون ذرّه ذرّه اعمال و انفاس و حرکاتشان براى خدا بوده است، لذا از این‏که در این عرصه از عرصه حشر آفاقى وارد شوند و مورد سؤال قرار گیرند، معافند.

امتیاز دوم این است که مى‏فرماید: «وماتجزون الاماکنتم تعملون الاعباداللَّه المخلصین(5).» همه مردم، پاداش متناسب با عمل کارى را که انجام داده‏اند مى‏گیرند، مگر بندگان مخلَصِ خدا. اینها عملشان و پاداششان متناسب نیست. عملشان هرچه که باشد، پاداش آنها بى‏نهایت است؛ زیرا این وجود متعلّق به خدا، براى خدا و سرتا پا در خدمت اهداف الهى است. او، همه وجودش براى خدا خالص شده است.

روایتى را دیدم - البته سند این روایات را فرصت نمى‏کنم نگاه کنم و نمى‏دانم سندش چگونه است - که مضمونش این بود که خداى متعال مى‏گوید: «اگر به بنده مُخلِص یا مُخلَص، همه دنیا را هم بدهم، حق او ادا نشده است.» بنابراین، جزاى او متناسب با عملى که انجام مى‏دهد، نیست. یک نماز او برابر هزاران نمازى است که بندگان خوب خدا بخوانند.

امتیاز سوم که از همه اینها بالاتر است، این است که «سبحان اللَّه عمایصفون الاعباداللَّه‏المخلصین(6).» یعنى خداى متعال از آنچه که بندگان او توصیف کنند، منزّه است؛ مگر از آنچه که بندگان مُخلَص توصیف کنند. یعنى آنها مى‏توانند حقِ‏ّ توصیف الهى را ادا کنند. بندگان دیگر، کمتر و کوچکتر از این هستند؛ و هرچه در باب پروردگار عالم بگویند «ماعرفناک حقّ معرفتک(7).» اوصاف خدا از زبان انسانها، ناقص و نارساست؛ مگر از ناحیه بندگان مخلَص. آنها مى‏توانند خداى متعال را کَما هُوَ حَقُّه توصیف کنند. و لذاست که انسان اگر خود را به دعاهایى که از ائمّه علیهم‏السّلام، مأثور است، اُنس بدهد و مرتبط کند، امید این هست که توانسته باشد با خداى متعال، درست مناجات کند و چنان که شایسته الهى است، با او حرف بزند. ضمناً ماه رمضان ماه دعاست. دعاها را فراموش نکنید. دعاهاى وارد شده در ماه رمضان، یکى از آن نعم و فرصتهایى است که باید مغتنم بشمرید. این دعاى ابى‏حمزه، این دعاى افتتاح، این دعاى جوشن وبقیه ادعیه‏اى که در روزها و شبها و سحرها و بقیه ساعات و اوقات مخصوص در ماه رمضان وارد شده است، واقعاً از نعمتهاى بزرگ الهى است. فرصت را مغتنم بشمارید.

من به ذهنم رسید که این توصیه راهم عرض کنم که این نوافل سى‏وچهار رکعتى که براى نمازهاى روز و شب وارد شده است، بسیار با ارزش است. ماه رمضان فرصت خوبى است. ما غالباً اهل نوافل نیستیم. ولى ماه رمضان که مى‏شود، چه مانعى دارد؟ کدام کار با دهان روزه، بهتر از نماز خواندن؟ چهار رکعت نماز ظهر است، قبل از این چهار رکعت، هشت رکعت نافله دارد؛ چهار دو رکعتى. چهار رکعت نماز عصر است و قبل از این چهار رکعت، هشت رکعت نافله نماز عصر است. این نوافل را بخوانید. همچنین نوافل مغرب را که از اینها مهمتر است؛ و نیز نوافل شب که یازده رکعت است. همچنین نافله صبح که دو رکعت است. کسانى هستند که در ایام معمولى سال، برایشان مشکل است پیش از اذان صبح براى نماز شب بیدار شوند. ولى در این شبها، به طور قهرى و طبیعى بیدار مى شوند. این یک توفیق الهى است. چرا از این توفیق استفاده نکنیم؟ ان‏شاءاللَّه فرصتهاى ماه رمضان را مغتنم بشمارید.

من چند دعا هم بکنم، آمین بگویید: نسألک اللّهم و ندعوک، باسمک العظیم الاعظم. الاعزّ الاجلّ الاکرم یا اللَّه! پروردگارا! به محمّد و آل محمّد، ما را قدردان این ماه قرار بده.

پروردگارا! به محمّدوآل محمّد، ما را به اعمالى که در این ماه براى مؤمنین قرار داده‏اى، موفّق بگردان.

پروردگارا! به محمّدوآل محمّد تو را سوگند مى‏دهیم، رضاى خودت را شامل حال ما در این ماه بگردان. مغفرت و عفو خودت را شامل حال ما بگردان.

پروردگارا! ما را با اعمالمان به ولیّت امام زمان ارواحنافداه، در این ماه نزدیک بگردان. قلب مقدّس آن بزرگوار را از ما راضى کن .ما را به اعمال خیر - که این ماه فرصت خوبى براى این اعمال است - موفّق بگردان.

پروردگارا! اسلام و مسلمین را سربلند کن. همه امور مسلمانان را اصلاح بفرما. شرِّ دشمنان و کفّار را از سرِبلاد و ملتهاى اسلامى، مخصوصاً در این مناطقى که زیاد ظلم و جور مى‏کنند، کوتاه بگردان.

پروردگارا! مشکلات را به سود مسلمین خاتمه ببخش. جمهورى اسلامى را تا ظهور ولىّ‏عصر ارواحنافداه، پایدار و مبارک بگردان. برکات خودت را بر مردم ما نازل کن.

والسّلام‏علیکم‏ورحمةاللَّه‏وبرکاته.